Όρια και σύνορα κρατών και πολιτειών χωρίζουν τους λαούς στρατιωτικά - πολιτικά. Όμως αυτά τα ιδία άκρα ως παραμεθόρια ζώνη γίνονται στην καθημερινή ζωή και περάσματα πολιτισμικών παραδόσεων, που μοι-ράζονται οι πληθυσμοί από τη μία και από την άλλη μεριά της διαχωριστικής γραμμής. Ανάμεσα τους κοινοί οι χοροί, κοινά τα τραγούδια και οι ρυθμοί της μουσικής, κοινοί οι θρύλοι, κοινές οι παραδόσεις και οι παροιμίες, καμία φορά κοινά και συγγενικά ως και τα γλωσσικά ιδιώματα και στοιχεία και
ΚΩΣΤΗΣ ΜΟΥΔΑΤΣΟΣ - ΑΚΡΙΤΕΣ ΣΕ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΔΥΣΗ
βέβαια μικτοί πολλές φορές οι γάμοι, ακόμα και αν δεν είναι κοινή η θρησκεία, όπως π.χ. μας διδάσκει ο κατ' εξοχήν ακριτικός ήρωας της ρωμιοσύνης, ο Διγενής ’κριτης. Έργα ειρηνικά, μακροχρόνιες ανταλλαγές αγαθών και ιδεών, δημιουργούν αυτόν τον sui -generis ακριτικό συγχρωτισμό, που είναι φορέας μια πολιτισμικής όσμωσης, μιας μοιρασιάς που κάνει πλουσιότερους όσους την αποδέχονται.
Το φαινόμενο αυτό το ονομάζουν οι κοινωνιολόγοι-ανθρωπολόγοι acculturation. Η σχέση αυτή αναγγέλλει την προοδευτική γνώση νέων μορφών δημιουργίας, κοινής ανάμεσα σε λαούς που πολλές φορές διχάζει η κλαγγή των όπλων, αλλά που ποτέ δεν παύουν να δανείζονται την πολιτιστική εμπειρία, δημιουργώντας έτσι μια αλληλεγγύη στον τρόπο ζωής, μια καθημερινότητα κατανόησης και αλληλοσεβασμού. Το φαινόμενο αυτό χαρακτηρίζει όλους ανεξαιρέτως τους μεθοριακούς πληθυσμούς, σε Ανατολή και Δύση, και σε όλες τις ιστορικές εποχές. Ωστόσο ο Μεσαίωνας, που διακρίνεται για τη μεγάλη κινητικότητα των λαών και τις εθνολογικές ζυμώσεις (αποτελούν και την ρίζα της εθνολογικής σύστασης της σημερινής Ευρώπης), προσφέρει στην έρευνα τα πιο ενδιαφέροντα παράδειγμα-τα: οι παραδόσεις για τον (Cid, για τον Roland, για τον Βασιλιά Αρθούρο με τους Ιππότες της Στρογγυλής Τραπέζης, η Ιστορία του Τριστάνου και της Ιζόλδης, η διάδοση ανά την Ευρώπη των θρύλων γύρω από τον βυζαντινό στρατηγό Βελισσάριο ή ακόμη των ανδραγαθημάτων του Νορμανδού ήρωα Ogier και του Ρωσσοβαράγγου Οleg, για να μη μιλήσουμε για τις επικές μορφές τόσο στις παραδόσεις των βαλκανικών λαών όσο και των Τούρκων, δηλαδή για τους ακριτικούς ήρωες των λαών αυτών που θυμίζουν τα κατορθώματα (ως έμπνευση και εκτέλεση) των βυζαντινών ακριτών. Όλες αυτές οι ηρωικές μορφές γεννήθηκαν σε κάποια παραμεθόρια ζώνη, για να εξαπλωθούν σε ευρύτερες περιοχές ανά την Ευρώπη. Δείχνουν ακριβώς τα παραδείγματα αυτά, ως απλή μόνο υπόμνηση, την πνευ¬ματική συγγένεια ανάμεσα σε λαούς συχνά, συνήθως θα λέγαμε, εχθρικά διακείμενους: η πολιτιστική αυτή αλληλεπίδραση αναπτύσσεται σε πεί¬σμα κάθε αντιπαλότητας.
Η μελέτη του φαινομένου αυτού, που αποσκοπεί να φέρει σε πέρας το Πρόγραμμα AGRINET, είναι ασφαλώς ένα από τα πιο αποτελεσματικά μαθήματα ειρηνικής διαβίωσης ανάμεσα σε καταπονημένους από τον πό-λεμο λαούς. Ίσως πρέπει να πούμε καλύτερα ότι το AGRINET φιλοδοξεί να γίνει το δίδαγμα πολιτιστικών μορφών της ακριτικής παράδοσης που σήμερα αναγνωρίζουν και μοιράζονται οι λαοί της Ενωμένης Ευρώπης ως κοινό τους κατόρθωμα.
Ελένη Αρβελέρ
Πρόεδρος του Πανεπιστημίου της Ευρώπης
