Ακολουθούν τρεις αναλυτικές αναφορές στα δημοτικά τραγούδια, τα έπη, στο μύθο και στην ιστορία. Τα δημοτικά τραγούδια αποτελούν την κι¬βωτό της συλλογικής ταυτότητας, σε συνδυασμό πάντα με το διαρκούς μετα¬βαλλόμενο ιστορικό γίγνεσθαι. Για το λόγο αυτό, οι λαϊκοί δημιουργοί των τραγουδιών αυτών εμπνέονται γόνιμα από το βίο των ακριτών μεταδίδο¬ντας τον στις επερχόμενες γενιές. Από την άλλη πλευρά, τα έπη συνθέτουν τις διάφορες όψεις της ακριτικής ζωής σε ομοειδείς θεματολογικά κύκλους, οι οποίοι διαδίδονται ευρύτερα μέσω πολλαπλών διασκευών. Η μικτή γλώσσα τους μαρτυρεί τη λαϊκή καταγωγή και τη στοιχειώδη καλλιέργεια των δημιουργών τους, το περιεχόμενο τους απεικάζει την ιδεολογία των ανώτερων κοινωνικών τάξεων και της διανόησης.
Στη συνέχεια της τρίτης ενότητας, παρουσιάζονται αναλυτικά οι Ακρίτες Ήρωες: στα πλαίσια της ελληνικής ακριτικής παράδοσης ό Βασίλειος Διγε¬νής Ακριτης του ομώνυμου βυζαντινού έπους και των ακριτικών τραγου¬διών, ο Κωσταντής, ο Πορφυρής, ο Ανδρόνικος, ο Τσαμαδός, ο Γιάννης ή Γιαννάκος ή Γιάννος, ο Αλέξανδρος, ο υιός του Αρμούρη καθώς και ο Βελι¬σάριος, ξακουστός στρατηγός του βυζαντινού αυτοκράτορα Ιουστινιανού ο Βλάντ Τσέπες (ο Παλουκωτής, που απετέλεσε το έναυσμα για τη μυθοποίη¬ση του Δράκουλα από την επωνυμία του Vlad Dracul) στα Βαλκάνια• ο Κράλης Μάρκος, ένδοξος άκριτης ήρωας της νότιας σλαβικής παράδοσης- ο Ζίγκφριντ, ήρωας του γερμανικού «Άσματος των Νιμπελούνγκεν»• ο Ρολάνδος, στρατιώτης του Καρλομάγνου, που πρωταγωνιστεί στο γαλλικό «Άσμα του Ρολάνδου»• ο Σιντ, ο Ισπανός πολεμιστής του 11ου αι.Rodrigo Diaz de Vivar's ο Αρθούρος και οι Ιππότες της Στρογγυλής Τραπέζης (Λάνσελοτ, Περσεβάλ κ.ά.), ήρωες ενός ακριτικού κύκλου με κεντρικό χαρακτήρα τον Αρθούρο, ξακουστό στρατιωτικό αρχηγό της Μεγάλης Βρετανίας, που μέσα από τη λογοτεχνία μεταμορφώθηκε σε θρυλικό βασιλιά• ο Τριστάνος, ήρωας μιας παλαιότατης διηγήσεως με κελτικές ρίζες, στην παράδοση, πολλών χω¬ρών της Ευρώπης• ο Ogier" ο Τρομερός, ήρωας των Σκανδιναβών.
Η ενότητα τελειώνει με την περιγραφή του ταξιδιού των Ακριτικών Μύ¬θων. Μύθοι, που δεν γνωρίζουν σύνορα, παρά τις συνοριακές αντιπαλότη¬τες, που ταξιδεύουν και διαδίδονται είτε προφορικά, ακολουθώντας τρα¬γουδιστές, ακρίτες, στρατιώτες, προσκυνητές και εμπόρους, είτε με τη δια¬κίνηση των χειρογράφων και την εκπαίδευση.
Επιπλέον, η πλατιά διάδοση των ακριτικών μύθων επιβεβαιώνει αφ' ενός τα κοινά εκφραστικά μέσα που χρησιμοποίησαν οι λαοί, προκειμένου να αποτυπώσουν ομόλογες ιστορικές εμπειρίες και αφ' ετέρου τη διττή λει¬τουργία των συνόρων όχι μόνο ως διαχωριστικών γραμμών αλλά και ως τό¬πων διαλόγου, σύνθεσης ή και ένωσης.
Στο σημείο αυτό γίνεται εκτενής αναφορά και στα. Αρχαία Πρότυπα, που αποτελούν ανεξάντλητες πηγές έμπνευσης για τους ακριτικούς μύθους. Πολλοί ευρωπαίοι ήρωες θυμίζουν παραδόσεις σχετικές με τους ήρωες της αρχαίας μυθολογίας. Τέλος, παρουσιάζεται το Μεσαιωνικό Ηρωικό Πρότυ¬πο και οι ποικίλες εκδοχές του που αγκαλιάζουν όλο το φάσμα της κοινωνικής διαστρωμάτωσης.
Στην τέταρτη, ενότητα αναλύεται «Το σκηνικό» μέσα στο οποίο διαδραματί¬ζονται οι ευρωπαϊκές ηρωικές ακριτικές ιστορίες. Το αρχιτεκτονικό και φυσι¬κό περιβάλλον, ο καθημερινός στρατιωτικός βίος και οι «ευγενείς» ασχολίες, όπως το αρχοντικό κυνήγι και η μουσική. Σ' αυτό το σκηνικό εξελίσσεται ο πε¬ριπετειώδης και πολυτάραχος καθ' ημέραν βίος του ακρίτα, και αναδεικνύεται ο κομβικός ρόλος του οπλισμού και του αλόγου του, τα οποία συχνά προσω¬ποποιούνται και περιβάλλονται με μυθικές ιδιότητες. Στα ίδια πλαίσια, εντάσσεται η κυνηγετική δραστηριότατα των ακριτών, ως συνέχεια των πολε¬μικών τους επιδόσεων και εγγύηση του κοινωνικού τους κύρους. Τέλος, στην ίδια ενότητα γίνεται αναφορά στα ομαδικά γεύματα των ακριτών, τα οποία αναδεικνύουν τη συλλογικότητα και τις πιο χαλαρές πτυχές του βίου τους.
Η πέμπτη ενότητα είναι αφιερωμένη στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ήρωα και τον κύκλο της ζωής του. Στη γέννηση και τη συχνά ηρωική καταγωγή του, στα λαμπρά νεανικά του χρόνια, στους έρωτες του, στα ανδραγαθήματα και την ευαισθησία του έως και στον ηρωικό του θάνατο. Η πολυεπίπεδη μεθοριακότητα, στην οποία κινείται ο άκριτης ήρωας καθίσταται ανάγλυφη από την ίδια τη διγενή του καταγωγή. Αυτή η διγένεια, εξ ου και Διγενής Ακριτης, αποτελεί και την πεμπτουσία της ύπαρξης και της δράσης του: ισόβιος υπερα¬σπιστής παντοειδών συνόρων, μέτοχος δύο διαφορετικών πολιτισμών, φορέας θείων χαρισμάτων και ανθρώπινων αδυναμιών, υπερφυσικής δύναμης αλλά και συγκινητικής ευαισθησίας, ακαταπόνητος προστάτης των φτωχών και των αδυνάτων και ανίκητος απέναντι σε όλους τους φυσικούς και μυθικούς αντι¬πάλους εντέλει θα νικηθεί από τον τελευταίο του αντίπαλο, το Θάνατο.
Η τελευταία ενότητα παρουσιάζει τους ακριτικούς μύθους κατά τη μα¬κραίωνη διαδρομή τους στο χρόνο. Σταθμός σ' αυτή τη διαδρομή υπήρξε, αναμφισβήτητα, ο 19ος αιώνας και οι ιδεολογικές και επιστημονικές ζυμώ¬σεις και αναζητήσεις, που έφεραν στο προσκήνιο τους ακριτικούς ήρωες, περιβεβλημένους αυτή τη φορά με το ένδυμα των εθνικών ηρώων.
Η απήχηση των ακριτικών μύθων είναι ανιχνεύσιμη σε όλες τις μορφές της σύγχρονης τέχνης καθώς και στις ανεξάντλητες εκδοτικές προσπάθειες που τροφοδοτεί η ακριτική λογοτεχνία.
Έχοντας ολοκληρώσει την παρουσίαση του επιστημονικού μέρους της έκ¬θεσης, θα αναφερθούμε στη συνέχεια στις υπόλοιπες, εξίσου σημαντικές, πτυ¬χές της. Η έκθεση είχε έναν εκπαιδευτικό και αφηγηματικό χαρακτήρα, και τα κείμενα ήταν σε δύο γλώσσες. Το βασικό κορμό της αποτελούσαν 64 πανώ, που συνοδεύονταν από μουσειακά αντικείμενα ή έργα σύγχρονης τέχνης.
Για τις ανάγκες της έκθεσης ηχογραφήθηκαν δύο CD μουσικής με ακρι¬τικά άσματα από την Ελλάδα, την Ισπανία, τη Βουλγαρία, τη Γαλλία και δημιουργήθηκε ένα εισαγωγικό επεξηγηματικό πολυμέσο με χάρτες και ιστορικά στοιχεία. Ακόμα, συλλέχθηκε υλικό από λαϊκά δρώμενα, αποσπά¬σματα κινηματογραφικών ταινιών και θεατρικών πράξεων, με το οποίο σκη¬νοθετήθηκε μία ταινία από την Χριστίνα Κατσαρή, με θέμα την απήχηση των ακριτικών μύθων στη σύγχρονη Ευρώπη.
Η έκθεση εμπλουτίστηκε με αντικείμενα που προερχόταν από μουσεία και ιδιωτικές συλλογές, το Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Οργάνων, το Πελο¬ποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, το Λαογραφικό Μουσείο Λάρισας, τη Λαογραφική Συλλογή του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, του Κέντρου Δελφών, τη συλλογή Ελένης Αρβελέρ, Ινούς Κωνσταντινίδη, Απόστολου και Μαρίας Αργυριάδη και τη συλλογή έργων τέχνης της ΑLPHA BANK. Τέλος, συμπληρώθηκαν τα εποπτικά τεκμή¬ρια με τη δημιουργία μιας ad hoc συλλογής «Acrinet», με αγορές αντικειμέ¬νων, με δωρεές και με την κατασκευή πιστών μουσειακών αντιγράφων, όπως των βυζαντινών πινακίων από την Θεοφανώ Σαραμαντή, και μουσι¬κών λαϊκών οργάνων με τη φροντίδα του Μουσείου Ελληνικών Λαϊκών Ορ¬γάνων.
Η έκθεση συνοδευόταν και με εικαστικά παράλληλα. Έργα Ελλήνων καλ¬λιτεχνών που εμπνεύστηκαν από τους ακριτικούς μύθους ή συναφή θέματα παρουσιάστηκαν στην περιοδική έκθεση.
Τα χαρακτικά έργα του Σπύρου Βασιλείου «ο θάνατος του Διγενή» σε χειρόγραφο του Αγγέλου Σικελιανού.
Οι ξυλογραφίες του Βασίλη Καξάκου, εμπνευσμένες από αρπαγές που απαντούν σε αρχαίους μύθους.
Τα γλυπτά της Αλεξάνδρας Αθανασιάδη, από τη σειρά «Άλογα », που παρέπεμπαν όχι μόνον θεματικά στην έκθεση, αλλά και συνειρμικά στις «άφθαρτες ύλες» που ταξιδεύουν στο χρόνο.
Οι γλυπτές ξύλινες συνθέσεις, ζωγραφισμένες με λάδι, του Τάσου Μαντξαβίνου με θέμα «Μπούλες» εμπνευσμένες από λαϊκά ελληνικά δρώμενα και σειρά μικρών ζωγραφικών ακρυλικών έργων με ήρωες ιππείς.
Το δίπτυχο «Διγενής σ' ανατολή και δύση», λάδι του Κωστή Μουδάτσου, ειδικά φιλοτεχνημένο για την έκθεση, ύστερα από εκτενή διείσδυση στην ακριτική παράδοση.
Το έργο του Κωνσταντίνου Κωστοΰρου, «Τελευταίες σημαίες ή χωρίς σύ¬νορα», λάδι 2004 που παραπέμπει σε «νοητές», αχανείς, απέραντες συνο¬ριακές εκτάσεις.
Τα μελάνια σε χαρτί του Νίκου Αλεξίου, «Τέσσερα, σχέδια του Βασίλειου Γρηγόριεβίτς Μπάρσκι», ένα παιχνίδι στο υπαρκτό-ανύπαρκτο, στο πραγματικό φανταστικό.
Περιελάμβανε, ακόμη, και το εικαστικό πολυμέσο του Μανόλη Ζαχαριουδάκη με τίτλο «Το χειρόγραφο του Σικάγου », ένα έργο εικονογραφημέ¬νο με κείμενο την αγγλική μετάφραση του χειρογράφου του έπους του Δι¬γενή και εικονογράφηση εμπνευσμένη, από σύγχρονους ήρωες των κόμικ ή του κινηματογράφου.
Τα αφηγηματικά κεντήματα της Μαίρης Γαλάνη-Κρητικού, που ζωντα¬νεύουν μύθους ανατολικούς και δυτικούς, με δράκους, πύργους, ήρωες σε φανταστικά τοπία
Τα κολάζ της Ελένης και του Δημήτρη Καλοκύρη, από την εικονογράφη¬ση του ομώνυμου παιδικού βιβλίου.
Έργα ανώνυμων και επώνυμων λαϊκών καλλιτεχνών, όπως το έργο του λαϊκού ζωγράφου Θέμη Τσιρώνη «Βασίλειος Διγενής Ακρίτας», λάδι του 1982 και ο « Ο Βασιλεύς Τσακιτζής των Ορέων», κέντημα του Σωτήρη Χρηστίδη, των αρχών του 20ού αιώνα.
Τέλος φιγούρες του θεάτρου σκιών με Μεγαλέξανδρους και καταραμέ¬νους όφηδες καθώς και τον «Διγενή και Χάροντα", έργο του 2004, του κα¬ραγκιοζοπαίχτη Δημήτρη Χατζή.
Η έκθεση «Ακρίτες της Ευρώπης» παρουσιάστηκε στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο στην Αθήνα, στο Λαογραφικό Μουσείο «Κωνσταντί¬νος Φρόντζος» της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών στα Ιωάννινα, στο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Καρπάθου, στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη., στο musee des arts et traditions populaires στο Παρί¬σι, στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Γραμμάτων της Βαρκελώνης και στο Πα¬νεπιστήμιο της Γιρόνας στην Ισπανία.
Η έκθεση θα στεγαστεί μόνιμα σε μουσειακό χώρο, στην Παλαιόχωρα της Κρήτης, ως «Μουσείο της Ακριτικής Κληρονομιάς».

<< Προηγούμενο